Những năm qua, số người sử dụng trái phép chất ma túy ở nước ta ngày càng gia tăng. Tình hình sử dụng trái phép chất ma túy diễn biến phức tạp hơn khi Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) có hiệu lực thi hành, hành vi sử dụng trái phép chất ma túy không bị coi là tội phạm và không bị xử lý hình sự. Hình thức sử dụng ma túy đa dạng: từ hút, hít, tiêm chích sang uống, ngậm (ma túy tổng hợp, thuốc hướng thần)... Bên cạnh đó, sự phát triển nhanh của nền kinh tế, đời sống văn hóa - xã hội với sự phát triển bùng nổ của các loại hình kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự như vũ trường, quán Bar, nhà hàng… đã tạo điều kiện cho các đối tượng lợi dụng tổ chức sử dụng ma túy tổng hợp. Nhiều trường hợp sử dụng ma túy, nhất là ma túy tổng hợp, ngay từ lần sử dụng đầu tiên đã bị loạn thần (ngáo đá), không kiểm soát được hành vi, gây nguy hiểm cho chính bản thân mình, thậm chí giết chính người thân của mình, các vụ thảm án....

Trong khi đó, việc quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy chưa được quan tâm một cách đúng mức. Ngoài việc xử phạt hành chính người sử dụng trái phép chất ma túy (bị xử phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng), Nhà nước chưa có văn bản nào quy định về quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy. Do vậy, không đủ sức răn đe, dẫn đến hậu quả do những người sử dụng trái phép chất ma túy gây ra cho xã hội trong thời gian qua là rất nghiêm trọng.

Thực tiễn trên cho thấy, cần phải quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy và "có chế tài nghiêm khắc hơn đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy". Mặt khác, việc quản lý tốt người sử dụng trái phép chất ma túy sẽ góp phần ngăn chặn, đấu tranh từng bước loại trừ tệ nạn ma túy và tội phạm về ma túy ra khỏi đời sống xã hội. Đồng thời, bảo đảm phù hợp với thông lệ và điều ước quốc tế, đặc biệt là 03 Công ước quốc tế của Liên Hợp quốc về ma túy các năm 1961, 1971, 1988, các cam kết quốc tế, khu vực và một số công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên.

Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 ra đời với việc bổ sung Chương 4 về Quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy đã phần nào giải quyết được vướng mắc này. Chương IV gồm 05 điều (từ Điều 22 đến Điều 26) đã đưa ra được khái niệm về quản lý người sử dụng trái phép chất ma tuý; trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức, cộng đồng trong quản lý người sử dụng trái phép chất ma tuý; thời hạn và nội dung thực hiện việc quản lý đối với người sử dụng trái phép chất ma túy… đã thể hiện được tính ưu việt vượt trội so với Luật năm 2008

Tại Điều 23 quy định quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy là biện pháp phòng ngừa nhằm giúp người sử dụng trái phép chất ma túy không tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy, phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật của họ. Quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy không phải là biện pháp xử lý hành chính. Trong thời gian quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy nếu người đó thuộc đối tượng áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn thì thực hiện theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, nếu được xác định tình trạng nghiện thì thực hiện theo các quy định về công tác cai nghiện.

Luật cũng quy định Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã nơi người sử dụng trái phép chất ma túy cư trú có trách nhiệm tổ chức quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy. Thời hạn quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy là 01 năm kể từ ngày Chủ tịch UBND cấp xã ra quyết định quản lý. Nội dung quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy bao gồm: tư vấn, động viên, giáo dục, giúp đỡ người sử dụng trái phép chất ma túy để họ không tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy; xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể; ngăn chặn người sử dụng trái phép chất ma túy có hành vi gây mất trật tự, an toàn xã hội.

Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được kết quả xét nghiệm dương tính của người cư trú tại địa phương, Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm ra quyết định và tổ chức quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy cư trú tại địa phương. Trong thời hạn quản lý, Chủ tịch UBND cấp xã ra quyết định dừng quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy trong các trường hợp sau đây: (1) Người sử dụng trái phép chất ma túy được xác định là người nghiện ma túy; (2) Người sử dụng trái phép chất ma túy bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn do có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; (3) Người sử dụng trái phép chất ma túy bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng; (4) Người sử dụng trái phép chất ma túy phải thi hành án phạt tù; (5) Người sử dụng trái phép chất ma túy trong danh sách quản lý chết, bị Tòa án tuyên bố là mất tích.

Để huy động sự tham gia của toàn hệ thống chính trị, nhằm đạt hiệu quả thiết thực trong công tác này, Luật phòng chống ma túy năm 2021 đã quy định rõ trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức có liên quan trong quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy.

Theo đó, về phía gia đình, khoản 1 Điều 25 của Luật phòng, chống ma túy năm 2021 quy định các trách nhiệm sau: (1) Quản lý, giáo dục người sử dụng trái phép chất ma túy; ngăn chặn hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; (2) Cung cấp thông tin về hành vi sử dụng trái phép chất ma túy của người sử dụng trái phép chất ma túy cho Công an cấp xã nơi người đó cư trú; (3) Ngăn chặn người sử dụng trái phép chất ma túy có hành vi gây mất trật tự, an toàn xã hội; (4) Phối hợp với cơ quan có thẩm quyền đưa người sử dụng trái phép chất ma túy đi xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể.

Về phía cơ quan, tổ chức nơi người sử dụng trái phép chất ma túy làm việc, cộng đồng nơi người sử dụng trái phép chất ma túy sinh sống có trách nhiệm sau đây: (1) Động viên, giúp đỡ, giáo dục người sử dụng, trái phép chất ma túy; ngăn chặn hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; (2) Phối hợp với gia đình, cơ quan có thẩm quyền đưa người sử dụng trái phép chất ma túy đi xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể (khoản 2 Điều 25).

Luật Phòng, chống ma tuý (Luật số 73/2021/QH14) có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2022. Với những quy định cụ thể về quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy, Luật năm 2021 sẽ nâng cao được hiệu lực, hiệu quả công tác phòng, chống ma túy, đặc biệt là công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy trong tình hình mới.

Quỳnh Trang