Thông qua công tác kiểm sát giải quyết vụ án dân sự phúc thẩm “kiện đòi lại tài sản, giữa nguyên đơn ông Dương Văn Cường, sinh năm 1960, địa chỉ: Xã Eaco huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk với bị đơn ông Dương Thanh Bình, sinh năm 1959, địa chỉ: Thôn Yên Điềm, xã Thịnh Lộc, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh, do Tòa án nhân dân tỉnh Hà Tĩnh xét xử theo thủ tục phúc thẩm. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Tĩnh (Phòng 9) thấy quá trình giải quyết vụ án của Tòa án cấp sơ thẩm đã vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng và vi phạm nội dung giải quyết vụ án, dẫn đến bị cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm, cần phải Thông báo rút kinh nghiệm để các đơn vị VKS cấp huyện, nghiên cứu, tham khảo, cụ thể như sau:

1. Nội dung vụ án và quyết định của bản án sơ thẩm:

Cha mẹ ông Dương Văn Cường là cụ Dương Xuân (chết năm 2013) và cụ Nguyễn Thị Chế (chết năm 2014) sinh được 08 người con, gồm: Bà Dương Thị Xuân, Dương Thị Liễu, ông Dương Thanh Lương, ông Dương Văn Cường, bà Dương Thị Hành, ông Dương Văn Thế, bà Dương Thị Hoa và bà Dương Thị Mai. Cụ Xuân, cụ Chế không có con riêng, con nuôi và trước khi chết không để lại di chúc.  Theo lời khai của nguyên đơn thì trước năm 1980, cụ Xuân, cụ Chế khai hoang được một thửa đất ở thôn Yên Điềm, xã Thịnh Lộc, huyện Lộc Hà làm đất màu, sản xuất, sinh sống. Đến năm 1982, được Nhà nước đo đạc ghi tên người sử dụng đất là Dương Xuân thể hiện tại bản đồ 299 và sổ mục kê đất đai. Thửa đất thuộc thửa số 620 tờ bản đồ số 2 bản đồ 299 có diện tích 5019m ² . Cụ Xuân, cụ Chế sử dụng ổn định đến năm 1989 thì đi làm ăn xa, để lại thửa đất cho con trai là ông Dương Văn Cường tiếp tục sử dụng. Đến năm 1992, ông Cường đi vào Miền Nam thăm bố mẹ và cùng ở lại sinh sống. Thửa đất của cụ Dương Xuân nằm liền kề với thửa đất của ông Dương Thanh Bình. Năm 1998 gia đình cụ Dương Xuân về gặp ông Bình, hai gia đình cũng đã xác định lại ranh giới thửa đất. Tuy nhiên, đến năm 2019, các con của cụ Dương Xuân về cải tạo lại thửa đất để sử dụng thì mới biết ông Bình đã cho con trai là Dương Văn Điệp làm nhà ở, một phần đã bán cho anh Nguyễn Hải Ánh. Do quyền lợi bị xâm phạm nên các con cụ Dương Xuân, cụ Nguyễn Thị Chế nộp đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án buộc ông Dương Thanh Bình phải trả lại thửa đất nói trên cho gia đình. Đồng thời ghi nhận sự tự nguyện của các đồng thừa kế về việc giao thửa đất nói trên cho bà Dương Thị Hoa (em gái của các đồng thừa kế) được quyền sử dụng.

Quá trình giải quyết vụ án, bà Dương Thị Hoa (người được ủy quyền) thay đổi yêu cầu khởi kiện, chỉ đòi lại phần diện tích ông Bình đã chuyển nhượng cho anh Nguyễn Hải Ánh; còn đối với phần diện tích ông Bình cho con trai là Dương Văn Điệp làm nhà ở và trồng hoa màu (khoảng 1250m ² ) thì tiếp tục giao cho ông Bình sử dụng.

Bị đơn ông Dương Thanh Bình thừa nhận nguồn gốc thửa đất là của cụ Dương Xuân. Năm 1989 gia đình cụ Xuân đi làm ăn xa để lại cho con trai là ông Dương Văn Cường sử dụng, đến năm 1992 ông Cường cũng đi vào Đắk Lắk làm ăn, để lại thửa đất không có ai sử dụng nên ông Bình đã cải tạo sử dụng ổn định từ năm 1992 đến nay. Đến năm 2014 ông Bình làm một ngôi nhà trên một phần thửa đất cho con trai là anh Dương Văn Điệp ở. Từ đó đến nay gia đình ông Bình cải tạo và sử dụng ổn định không có tranh chấp. Đến năm 2017 ông Bình bán thửa đất còn lại cho anh Nguyễn Hải Ánh. Ông Dương Thanh Bình cho rằng thửa đất tranh chấp nói trên gia đình ông Bình đã sử dụng ổn định từ năm 1992 đến nay; hàng năm gia đình ông Cường có về thăm quê, biết được gia đình ông Bình đang sử dụng nhưng cũng không có ý kiến gì. Vì vậy, ông Bình không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông Dương Văn Cường.

Bản án dân sự sơ thẩm số 02/2020/DS-ST ngày 17/8/2020 của Tòa án  nhân dân huyện Lộc Hà. Căn cứ Điều 164, 166, 579, 580, 582, 623 Bộ luật dân sự 2015; khoản 5 Điều 26,188,203 Luật đất đai năm 2013; Điều 2 Luật đất đai năm 1993, xử:

- Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn. Buộc ông Dương Thanh Bình và anh Nguyễn Hải Ánh phải liên đới trả lại cho bà Dương Thị Hoa phần đất diện tích 3.563,1m ² , thuộc thửa số 620 Tờ bản đồ số 2, Bản đồ 299 ( theo Bản đồ đo đạc năm 2012 thuộc thửa số 105,106,107 Tờ Bản đồ số 8 và thửa số 2,3 Tờ Bản đồ số 09)

- Bà Dương Thị Hoa có nghĩa vụ làm thủ tục đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét cấp Giầy CNQSD đất theo quy định pháp luật.

- Giao cho bà Dương Thị Hoa  được quyền sở hữu 103,19 m tường rào xây trị giá 42.269.600 đồng;

- Dương Thị Hoa phải thanh toán cho anh Nguyễn Hải Ánh số tiền  42.269.600 đồng.

Ngày 17/3/2021, tại phiên tòa phúc thẩm, Hội đồng xét xử phúc thẩm hủy bản án  sơ thẩm nêu trên do có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng và nội dung giải quyết vụ án.

2. Những vấn đề cần rút kinh nghiệm:

* Về thủ tục tố tụng:

-  Về xác định tư cách tham gia tố tụng: Tòa án cấp sơ thẩm thụ lý vụ án, xác định nguyên đơn là ông Dương Văn Cường, bị đơn là anh Nguyễn Hải Ánh. Tuy nhiên, quá trình giải quyết vụ án, cấp sơ thẩm đã tự ý thay đổi tư cách tham gia tố tụng, xác định ông Dương Thanh Bình là bị đơn và anh Nguyễn Hải Ánh là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Như vậy, tòa án cấp sơ thẩm đã xác định không đúng bị đơn và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan được quy định tại khoản 3, 4 Điều 68 Bộ luật Tố tụng Dân sự, vì thực tế ông Bình hiện nay không sử dụng tài sản này mà người đang sử dụng đất là anh Nguyễn Hải Ánh và anh Dương Văn Điệp.

- Về bỏ sót người tham gia tố tụng:  Tài sản nguyên đơn yêu cầu bị đơn và người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trả lại cho nguyên đơn là  tài sản chung của gia đình anh Nguyễn Hải Ánh, anh Dương Văn Điệp nhưng  Tòa án cấp sơ thẩm không đưa chị Đậu Thị Ngọc Hiếu (vợ anh Dương Văn Điệp), chị Trương Thị Nguyệt (vợ anh Nguyễn Hải Ánh) vào tham gia tố tụng là bỏ sót người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, làm mất quyền kháng cáo, ảnh hưởng quyền và lợi ích hợp pháp của chị Nguyệt, chị Hiếu  được quy định cụ thể tại Điều 73 Bộ luật Tố tụng dân sự.

-  Về tính hợp pháp của văn bản ủy quyền tham gia tố tụng: Tại phiên tòa phúc thẩm Bà Dương Thị Hoa (đại diện ủy quyền của nguyên đơn, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan) thừa nhận bà  ký khống vào văn bản ủy quyền tham gia tố tụng của các đồng thừa kế sau khi đã trực tiếp hỏi ý kiến của các thành viên trong gia đình, thống nhất việc ủy quyền cho bà tham gia tố tụng. Như vậy, việc ủy quyền của đương sự trong vụ án là không hợp pháp, trái quy định pháp luật, văn bản ủy quyền không có giá trị pháp lý.

* V ề nội dung giải quyết vụ án :

- Tại phiên tòa sơ thẩm, nguyên đơn rút một phần nội dung khởi kiện (không yêu cầu ông Dương Thanh Bình phải trả lại đất (nay vợ chồng anh Điệp đang sử dụng). Biên bản xác minh được Tòa án nhân dân huyện Lộc Hà thực hiện tại UBND xã Thịnh Lộc, huyện Lộc Hà thể hiện nội dung một phần diện tích đất đang tranh chấp đã được nhà nước cấp quyền sử dụng đất cho ông Dương Thanh Bình tại Giấy CNQSD đất số BV989804 ngày 27/6/2014 với diện tích 1642,8m ² tại thửa 131, tờ bản đồ địa chính số 8, tại xã Thịnh Lộc, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Tuy nhiên, theo kết quả thẩm định tại chỗ, thể hiện phần diện tích vợ chồng anh Điệp đang sử dụng có diện tích 1250,9m ² . Quá trình giải quyết cấp sơ thẩm không xác định cụ thể phạm vi rút yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, dẫn đến việc chưa làm rõ phần diện tích rút yêu cầu khởi kiện có diện tích cụ thể là bao nhiêu? Từ đó mới có đủ cơ sở để giải quyết toàn diện vụ án.

- Tại đơn khởi kiện, nguyên đơn đề nghị Tòa án ghi nhận sự thỏa thuận của các đồng thừa kế về việc giao cho bà Dương Thị Hoa được quyền sử dụng thửa đất này trong khi thủ tục ủy quyền không hợp pháp cũng như không có văn bản thỏa thuận của các đồng thừa kế nhưng Tòa án cấp sơ thẩm vẫn thụ lý giải quyết và quyết định quyền được sử dụng thửa đất cho bà Dương Thị Hoa là không đúng quy định.

Từ vụ án trên, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Tĩnh (Phòng 9) thông báo đến Viện kiểm sát các huyện, thị xã, thành phố biết, rút kinh nghiệm chung nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng công tác kiểm sát giải quyết các vụ án dân sự liên quan đến tranh chấp đất đai./.

Phòng 9