Những năm gần đây, tình hình tội phạm trong nước nói chung và ở tỉnh Hà Tĩnh nói riêng tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp, với thủ đoạn hoạt động ngày càng đa dạng, tinh vi, mang tính chất nguy hiểm, gây nhiều hậu quả nghiêm trọng, trong đó có nhiều đối tượng là lưu manh chuyên nghiệp, có tiền án, tiền sự, quá trình học tập, cải tạo cũng như chấp hành án còn biểu hiện chống đối. Trước thực trạng đó, bên cạnh mục đích giam giữ, quản lý, cách ly người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội, bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, việc tổ chức giáo dục pháp luật, giáo dục công dân cho người đang chấp hành phạt tù cũng cần được chú trọng để góp phần tạo điều kiện cho phạm nhân học tập, cải tạo tốt từ đó có cơ hội làm lại cuộc đời, trở thành những công dân có ích cho xã hội.

Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngành Kiểm sát nhân dân, định kỳ, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Tĩnh tiến hành kiểm sát tình hình chấp hành pháp luật trong công tác thi hành án phạt tù tại Trại giam Xuân Hà - Bộ Công an và Trại tạm giam Công an tỉnh. Ngoài việc kiểm sát chặt chẽ về chế độ quản lý, giam giữ phạm nhân, chế độ lao động, học nghề… Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đặc biệt quan tâm đến công tác giáo dục pháp luật, giáo dục công dân cho phạm nhân của các cơ sở giam giữ, đảm bảo cho công tác này được thực hiện theo đúng quy định tại Luật Thi hành án hình sự, Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BGD&ĐT ngày 06/02/2012 của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp, Bộ Giáo dục và đào tạo về hướng dẫn việc tổ chức dạy văn hóa, giáo dục pháp luật, giáo dục công dân, phổ biến thông tin thời sự, chính sách và thực hiện chế độ sinh hoạt, giải trí cho phạm nhân; Thông tư số 39/2013/TT-BCA ngày 25/9/2013 của Bộ Công an quy định về giáo dục và tư vấn cho phạm nhân sắp chấp hành xong án phạt tù; Nghị định số 49/2020/NĐ-CP ngày 17 tháng 4 năm 2020 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Thi hành án hình sự về tái hòa nhập cộng đồng và các văn bản hướng dẫn khác của Cục C10, Bộ Công an. Quá trình kiểm sát, Viện kiểm sát chú trọng kiểm tra việc triển khai xây dựng kế hoạch, chương trình, nội dung, thời gian, hình thức học tập, việc đảm bảo về tài liệu học tập, giảng dạy, việc bố trí giáo viên lên lớp… Thông qua các buổi tọa đàm, các cuộc họp liên ngành, nhấn mạnh hơn nữa tầm quan trọng của công tác giáo dục pháp luật, giáo dục công dân cho phạm nhân…

Được quy định tại khoản 2, Điều 8 Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BGD&ĐT ngày 06/02/2012 của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp, Bộ Giáo dục và đào tạo, giáo dục pháp luật, giáo dục công dân bao gồm những nội dung cơ bản như sau:

“a) Những thành tựu phát triển kinh tế , văn hóa, xã hội của đất nước và của địa phương; những chủ trương, chính sách mới của Đảng, Nhà nước liên quan đến phạm nhân và tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong án phạt tù;

b) Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp, pháp luật; Quyền và nghĩa vụ của phạm nhân được quy định trong Luật Thi hành án hình sự; Luật đặc xá và các văn bản hướng dẫn thi hành khác;

c) Quy định về tội phạm, hình phạt, về hoãn, tạm đình chỉ, miễn, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, về đặc xá, xóa án tích và những nội dung cơ bản, cần thiết khác được quy định trong các Nghị quyết của Quốc hội, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Thi hành án hình sự, Bộ luật Dân sự, Luật Tố tụng dân sự, Luật Thi hành án dân sự, Bộ luật Lao động, Luật Cư trú, Luật Giáo dục, Luật Giao thông đường bộ, Luật Giao thông đường thủy nội địa, Luật Dạy nghề, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Đặc xá, Luật phòng, chống ma túy, Luật phòng, chống vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS);

d) Nội quy trại giam và các quy định về tiêu chuẩn thi đua chấp hành án phạt tù, xếp loại chấp hành án phạt tù;

đ) Những quy tắc cơ bản về nếp sống trật tự, văn minh trong trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ;

e) Các chuẩn mực đạo đức xã hội trong các mối quan hệ với bản thân, với người khác, với công việc, với gia đình và cộng đồng;

g) Các kỹ năng sống cơ bản, cần thiết đối với phạm nhân trong quá trình chấp hành án phạt tù và tái hòa nhập cộng đồng;

h) Một số vấn đề cơ bản về lịch sử, văn hóa và truyền thống của dân tộc Việt Nam.”

Thông qua các bài học về giáo dục pháp luật, giáo dục công dân tại cơ sở giam giữ, phạm nhân có điều kiện tìm hiểu, nhận thức đầy đủ, sâu sắc về những thông tin, kiến thức pháp luật cần thiết trong quá trình chấp hành án phạt tù, đặc biệt là tính chất, mức độ nguy hiểm và hậu quả cho xã hội do hành vi phạm tội của họ gây ra từ đó định hướng thái độ, tư tưởng về đời sống một cách tích cực; xây dựng, củng cố niềm tin cho phạm nhân đối với đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, góp phần nâng cao ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật; trang bị các nhận thức về chuẩn mực đạo đức xã hội, các kỹ năng sống cơ bản, tạo điều kiện về mặt tâm lý, tinh thần, giúp phạm nhân ổn định tư tưởng, yên tâm lao động, học tập, phấn đấu tự tu dưỡng, rèn luyện, cải tạo tốt, từ đó có được sự chủ động khi trở về tái hòa nhập cộng đồng.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, giáo dục công dân cho phạm nhân còn gặp một số khó khăn nhất định do trình độ nhận thức của phạm nhân không đồng đều, nhiều trường hợp không biết tiếng phổ thông… Thời gian tới, để công tác này tiếp tục đi vào chiều sâu, có trọng tâm, trọng điểm, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý và giáo dục người chấp hành án phạt tù, Viện KSND tỉnh Hà Tĩnh thấy các Trại giam, Trại tạm giam cần tiếp tục thực hiện tốt những giải pháp cụ thể như sau:

- Chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ sư phạm của đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật, giáo dục công dân cho phạm nhân, thường xuyên trau dồi hiểu biết nhất định về pháp luật với nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của công việc mà mình đảm nhiệm;

- Lựa chọn, đổi mới những nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục pháp luật phù hợp với đặc điểm tình hình phạm nhân trong cơ sở giam giữ, như: chủ động cung cấp các thông tin pháp luật thông qua các phương tiện truyền thông như báo chí, truyền hình, hệ thống loa truyền thanh; niêm yết thông tin tại các bảng tin hoặc ở buồng giam; nêu gương các phạm nhân điển hình, có kết quả học tập, cải tạo tốt; tổ chức cho phạm nhân làm báo tường, thi tìm hiểu pháp luật…

- Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục pháp luật, giáo dục công dân với dạy văn hóa và dạy nghề cho phạm nhân, lồng ghép các buổi tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật với các chương trình học nghề, sinh hoạt tổ, nhóm lao động;

- Giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương, có chế tài khen thưởng kịp thời, kỷ luật nghiêm minh đối với phạm nhân, song song với đó, chủ động tạo dựng cho phạm nhân môi trường sống, lao động, học tập, sinh hoạt và rèn luyện thuận lợi, bảo đảm quyền con người của mỗi phạm nhân để họ yên tâm học tập, cải tạo; thường xuyên gần gũi, nắm bắt tình hình, diễn biến tư tưởng của từng phạm nhân để có biện pháp tác động, giáo dục, chia sẻ kịp thời;

- Tạo sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở giam giữ, các cơ quan hữu quan, gia đình phạm nhân và bản thân mỗi phạm nhân. Trại giam, Trại tạm giam giữ vai trò là bên tổ chức, chỉ đạo, điều hành công tác giáo dục pháp luật, giáo dục công dân; các cơ quan hữu quan giữ vai trò phối hợp trong việc cử chuyên gia lên lớp giảng dạy, tổ chức những hoạt động có tính chất lồng ghép giáo dục với tuyên truyền pháp luật, kiểm tra, giám sát việc thực hiện chương trình giáo dục cho phạm nhân. Gia đình phạm nhân giữ vai trò động viên, khích lệ, tạo động lực để phạm nhân phấn đấu học tập, cải tạo;

- Nghiên cứu xây dựng các giáo trình, tài liệu tham khảo trong đó cập nhật nội dung, tinh thần của những chủ chương, chính sách mới của Đảng, các văn bản pháp luật mới được Quốc hội thông qua và đã có hiệu lực thi hành, đặc biệt là những quy định có liên quan trực tiếp đến người đang chấp hành án phạt tù.

Cẩm Thơ - Phòng 8 Viện KSND tỉnh Hà Tĩnh